کلیاتی در خصوص ایمنی، بهداشت و محیط زیست
فعالیت حوزههای بهداشت، ایمنی و محیطزیست، هریک در جهت صیانت از یکی از ارکان سازمان میباشند؛
- بهداشت در جهت صیانت از سرمایههای انسانی و در نتیجه سرمایههای مالی،
- ایمنی در جهت صیانت از سرمایههای انسانی و مالی
- و محیطزیست در جهت صیانت از سرمایههای محیطزیستی
لذا ماهیت هر سه، حفاظت از سیستم کار است. همچنین تجربه فعالیتهای انفرادی این سه تخصص در محیطهای کار به خصوص در صنعت و تولید نشان داد که در موارد بسیاری این سه حوزه دارای همپوشانی بوده و به دنبال اهداف یا منافع مشترک هستند که این وضعیت باعث دوبارهکاریها، عدم هماهنگیها، تضادها و اتلاف در منابع میگردد. به همین جهت این سه حوزه را به صورت یک فعالیت یکپارچه قلمداد می‌کنند.
از طرفی نگرش سیستماتیک به فعالیت اجزای سیستمهای تولید و سازماندهی فعالیتها با هدف بهینه‌سازی عملکرد، صرفه‌جویی در منابع و حرکت برنامهریزی شده و همچنین همسویی با سیستمهای ارزیابی مدیریت بهداشت، ايمني و فعالیتهای محیطزیستی از دیگر عوامل این امر میباشد.
لذا به دلایل مذکور و در سیر تکاملی این موضوعات در طول دهه 1990، فعالیتهای این سه حوزه در قالب برنامه HSE (Health, Safety and Environment ) تلفیق و تحت سیستم مدیریت سلامت، ایمنی و محیطزیست
(HSE-MS) ساماندهی گردید.
نقش HSE در توسعه پایدار
توسعه پایدار: توسعه پایدار که اولین بار در سال 1962 مطرح گردید، بحثی است که به سلامت و رفاه محیطزیستی، اقتصادی و اجتماعی برای امروز و فردا می‌اندیشد و در واقع به معنی استفاده بهينه از منابع و مواهب طبيعي است، به طوري كه شرايط حيات و بقا براي نسل آينده آسيب نبيند.
تعریف توسعه پایدار از دیدگاه کمیسیون جهانی محیطزیست و توسعه: توسعه پایدار، توسعهای است که نیازهای حال حاضر را فراهم می‌کند، بدون آنکه توانمندی و قابلیتهای نسلهای آینده برای تأمین نیازهای خودشان را به مخاطره بیاندازد.
جنبههای مختلف توسعه پایدار
جنبه اقتصادی: یک سیستم با ثبات یا پایدار اقتصادی باید قادر باشد کالاها و خدمات را بر اساس اصول مستمر تولید نماید تا مدیریت دولت و بدهی‌های خارجی تا سطوح قابل قبول حفظ گردد و از عدم توازن‌های مقطعی و بخشی که به تولید کشاورزی و صنعت لطمه وارد می‌کند پیشگیری گردد.
جنبه محیطزیستی: یک سیستم با ثبات و پایدار محیطزیستی باید سطح ثابتی از منابع را حفظ کند، از بهره‌برداری بی‌رویه و بیش از حد از سیستمهای منابع تجدیدپذیر و دیگر منابع محیطزیستی جلوگیری شود و تهی کردن منابع غیرتجدیدپذیر فقط به شرطی باشد که از طریق جایگزین‌های کافی، سرمایه حاصل گردد.
جنبه اجتماعی: یک سیستم با ثبات و پایدار اجتماعی باید توزیع عادلانه را فراهم کند، برخورداری کافی از خدمات اجتماعی شامل سلامت، آموزش، برابری جنسیتی، مشارکت و جوابگویی سیاسی را فراهم نماید.
نگاهی به جنبههای مختلف توسعه پایدار و اصول توسعه پایدار نشان می‌دهد که حفظ و صیانت از سلامت نیروی کار یا منابع انسانی (سلامت جسمی، روانی و اجتماعی) به عنوان اصلی‌ترین رکن تولید، ثبات و پایداری محیطزیست به عنوان بستر و منبع تولید و حفظ و تقویت سرمایههای مادی و دارائی‌ها جزء الزامات برخورداری از یک توسعه پایدار است که فعالیت HSE کاملاً همسو و هم راستا با تحقق این اصول است.
HSE به عنوان یک زیرسیستم از سیستم کار در راستای حفظ منابع انسانی، مالی و محیطزیستی یک سازمان، تلاش می‌کند که به نوبه خود سهمی قابل توجه در بهره‌وری سازمانها و نهایتاً بهره‌وری ملی داشته باشد.
به عبارت دیگر اگر سازمانها به دنبال ایفای نقش در فرآیند جهانی توسعه پایدار هستند، در کنار دیگر الزامات اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی؛ منطقاً، قانوناً و اخلاقاً نیازمند بهره‌گیری از خدمات و برنامه‌های HSE میباشند که در درجه اول برای خود سازمان مفید واقع خواهد شد و در وهله بعد در فرآیند جهانی توسعه پایدار مؤثر است.
چرا سيستم مديريت HSE ؟
به دنبال پيشرفت صنعتي و ورود ماشينآلات به عرصه زندگي افراد و پررنگتر شدن نقش تجهيزات و دستگاهها در فرآيندهاي كاري و افزايش تعامل انسانها با اجزاي محيطهاي صنعتي، سازمانها با چالشهاي جديد و مستمري در رابطه با موضوعات بهداشت، ايمني و محيطزيست مواجه شدند، به‌طوري كه تنها رعايت قوانين قديمي موجود براي رهايي سازمانها كافي به نظر نميرسد، لذا براي نجات و اعتلاي سازمانها، نيروي انساني، بقاي محيط زيست و جلوگيري از خسارت وارده به تجهيزات و تأسيسات، مديريت يكپارچة HSE براي خاتمه دادن به تمامي دغدغههاي موجود پا به عرصه صنعت نهاد.
سيستم مديريت HSE يك ابزار مديريتي براي كنترل و بهبود عملكرد بهداشت، ايمني و محيطزيست در همه برنامههاي توسعه و پروژههاي صنعتي يا تشكيلات سازماني است و با ايجاد بستر فرهنگي خلاق و نگرشي نو و نظاممند در راستاي توسعه پايدار و كرامت انسان حرکت مینماید. این سیستم به طور يكپارچه و با همگرايي و چيدمان همافزاي نيروهاي انساني، امكانات و تجهيزات و با استفاده از سيستم آموزش كارآمد، مميزيهاي دورهاي، ارزيابي و بهبود مستمر، موجب به حداقل رساندن اثرات نامطلوب صنعت بر محيط و افزايش اثرات مطلوب آن از طريق تأمين ايمني همه جانبه كليه كاركنان و همكاران سازمان، تجهيزات و تأسيسات و به صفر رساندن حوادث و آسيب‌هاي ناشي از كار از طريق كنترل يا حذف شرايط ناايمن و ارتقای سطح بهداشت افراد از طريق اعمال راهكارهاي كنترلي مديريتي، مهندسي و اجرايي در كلية سطوح سازمان و همچنين صيانت از محيطزيست به عنوان سرماية بشريت ميگردد.
گسترش تكنولوژي‌های نوين گرچه رفاه را افزايش مي‌دهد اما به موازات خود مخاطرات جديدي را نيز پيش روي بشر قرار مي‌دهد كه غلبه بر آن‌ها نيازمند احساس مسئوليت همگاني در اجراي برنامههاي بهداشت، ايمني و محيطزيست براي محافظت از جان انسانها، محيطزيست و سرمايههاي ملي ميباشد. تكرار حوادث مشابه و ضعف در اثربخشي تمهيدات كنترلي، مسئولين را بر آن داشت تا با تأمل در طرح و برنامههاي كنترل حوادث شركتهاي معتبر دنيا به تحقيق پيرامون علل موفقيت هر يك بپردازند. تجارب شركتهاي موفق و معتبر در دنيا بيانگر تغيير نگرش واكنشي به نگرش پيشگیرانه در برنامههاي كنترلي حوادث بوده است. اين نگرش آن‌ها را به سمت ايجاد يكپارچگي در مديريت بهداشت، ايمني و محيطزيست سوق داده است.
با چنين رويكردي كه در آن مديريت ريسك را منوط به بررسي جنبه‌ها و مخاطرات بهداشتي، ايمني و محیطزیستی مي‌دانستند قابليت شركت‌ها در مباحث مذكور افزايش يافت و نتايج رضايتبخش و مطلوبي را براي آن‌ها فراهم آورد. صنایع کشور ما پس از بررسي عملكرد شركت هاي موفقي نظير Shell و Total همچنين نحوه مديريت برنامههاي مرتبط با كنترل حوادث، با اين باور كه ايجاد روندي نظاممند در وهله اول و توسعه نگرش پيشگيرانه در مرحله‌ی بعدي، صنايع ما را به طرح و برنامههاي بهبود يافته و اثربخش با به كارگيري ابزارها و فناوری نوين قادر خواهد ساخت، به اين عرصه وارد گرديد.
سیستم مدیریت HSE ضمن كاهش هزينهها و مخاطرات و افزايش ايمني و فرصتها، امكان مميزي يكپارچه و مطمئن را نيز فراهم مي‌آورد. بدين ترتيب در كنار هم قرار گرفتن اين سه مقوله تحت مديريت يكپارچه، اثرات همافزاي قابل ملاحظه‌اي بر يكديگر داشته و نتايج مثبت جمع آن، به مراتب بيشتر از گذشته خواهد بود.
امروزه فلسفه HSE با نگرشی نوین به عوامل بهداشتی، ایمنی و محیطزیستی در صنعت، از اهمیت ویژهای در توسعه همه جانبه كشور و پیشرفت و رشد جامعه انسانی برخوردار است. سیاستهای اتخاذ شده در این نگرش براساس اهدافی از جمله كاهش آثار نامطلوب صنعت بر محیط، افزایش آثار مثبت صنعت بر جامعه، افزایش تأمین ایمنی كاركنان، تجهیزات و تأسیسات در مراكز صنعتی، كاهش حوادث و آسیبهای محیطهای صنعتی به
پایینترین میزان ممكن از طریق حذف شرایط ناایمن و حفاظت هرچه بیشتر از محیط زیست تعیین و تبیین
شده اند.
در طول سالیان متمادی، مباحث ایمنی، بهداشت و محیطزیست در صنعت مطرح بوده است. اما امروزه میبایست با نگاهی ریزبین و پر دقت همراه با نظارت مدیریتی واحد به صورت نظاممند و همه جانبه به این مباحث پرداخته شود.
نظام مديريت فراگیر HSE با ايجاد بستر فرهنگي خلاق و نگرشي نو و نظاممند، به تبيين تأثير متقابل عوامل بهداشت، ايمني و محيطزيست پرداخته و از اين طريق نواقص، مخاطرات بالقوه، حوادث و مشکلات را به طور نظاممند مورد ارزيابي قرار داده و روش‌هاي مبتني بر پيشگيري ارائه مي‌دهد.
هر چند دستیابی به نظامی خلاق در ساختار مدیریت فراگیر بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE-MS) و رویكرد یكپارچهسازی فرایندها و گردش كار فعالیتهای سه گانه بهداشت، ایمنی و محیطزیست در تمامی سطوح صنعت نیازمند تلاش‌های زیادی است اما متخصصین و مدیران صنعت در سال‌های اخیر گامهای مؤثری در جهت شكلگیری ساختار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE-MS) و ارتقای اهداف این نظام مدیریتی برداشته‌اند.
با نیازسنجی و بكارگیری برنامه‌های كاربردی بهداشت، ایمنی و محیطزیست و ایجاد انگیزه لازم به منظور پیروی از روش‌های اجرایی تدوین شده در این نظام، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد ارتقای سلامت كاركنان، حذف و یا كنترل تمامی ریسك‌ها، تطابق بهینه كار با انسان و در نهایت تسهیل دستیابی به اهداف HSE خواهیم بود.
تاریخچه شکل گیری مدل نظام مدیریت HSE
مزايـاي استقرار سيستم مديريت HSE
- شناخت كافي از عوامل بالقوه آسيب‌رسان در محيط كار.
- ايجاد بستر مناسب براي بهبود بهره‌وري و تعالي سازمان.
- ايجاد ساختار مشخص براي مديريت HSE و تعيين مسئوليت‌ها.
- هدفمند نمودن و يكپارچه كردن سيستم مديريت HSE .
- ايجاد بستر مناسب براي بهبود مستمر HSE در سازمان.
- شناخت و التزام اجرايي قوانين و مقررات HSE.
- ارزيابي مؤثر ريسك‌ها و كاهش آن‌ها به‌منظور كنترل حوادث.
- كاهش زيان‌هاي ناشي از حوادث، بيماري‌ها و نقض جنبه‌هاي محیطزیستی.
- ايجاد انگيزه در كاركنان بواسطه تلاش مديريت در جهت ايجاد محيط كاري ايمن.
در همین راستا سازمان بهشت زهراء (س) به عنوان یکی از سازمان های زیر مجموعه شهرداری تهران که فعالیت های آن ارتباط تنگاتنگی با مسائل بهداشتی، ایمنی و محیط زیست دارد از سال 1392 استقرار سیستم مدیریت HSE بر اساس مدل سیستم مدیریت HSE شهرداری تهران را در دستور کار قرار داده است. در سال 1394 فرایند استقرار این سیستم مدیریتی به پایان رسید و گواهینامه استقرار سیستم مدیریت HSE از طرف سامانه HSE شهرداری تهران به این سازمان اعطا گردید. پس از اتمام فرایند استقرار، سازمان بهشت زهراء (س) با بهره گیری از تجارب گذشته، نگهداری و به روزرسانی این سیستم مدیریتی را در دستور کار خود قرار داد و در حال حاضر بهبود مستمر سیستم مدیریت HSE به یکی از دغدغه ها و اولویت های اصلی سازمان تبدیل شده است.